فال حافظ

گروه حقوقي- ماه مهر با هیجان خاص آغاز سال تحصیلی از راه رسید و البته مهمان ناخوانده دیگری را هم به رسم هر سال با خود آورد. ترافیک، معضل و مشکل شهرنشینی در اوضاع کنونی محسوب می‌شود که با شروع سال تحصیلی این مشکل چندین برابر می‌شود. امسال هم به رسم هر سال با آغاز سال تحصیلی، ترافیک به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرد.

افزایش وسایل حمل‌ونقل عمومی اگرچه مشکل جابه‌جایی مسافران شهری را آسان‌تر کرده است اما اصل مشکل ترافیک همچنان پابرجاست. در این گزارش قصد بررسی ریشه‌ای مشکل ترافیک را داریم. در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت که چه تلاش‌هایی برای حل ریشه‌ای مشکل ترافیک شده است و این مشکلات به چه نتایجی منتهی شده است؟

درمان مشکل ترافیک
یک وكيل دادگستري در گفت‌وگو با «حمایت »به معضل ترافیک در شهرها اشاره می‌کند و می‌گوید: بعضي از مسايل به اين دليل حل نشده باقي مي‌مانند كه دلايل به‌وجود آورنده آنها نامشخص يا مبهم است. اما ترافيك از اين نوع مسايل نيست و معلول عوامل مشخصي است كه از اتفاق همانند خود ترافيك بسيار ملموس و عيني هستند. مهدي تيماجي ادامه می‌دهد: هنگام بررسي ترافيك بايد پيش‌فرض پيچيدگي و حل نشدنی بودن قضيه را كنار گذاشت. مهمترين بحث درخصوص ترافيك نگاه همه‌جانبه به آن است، به عبارت ديگر ترافيك یک امر چند بعدی است و شاید اولین دليل حل نشدن مسئله، نگاه یک بعدی به آن باشد. دلايل به وجودآورنده ترافيك را مي‌توان در چند دسته مشخص قرار داد. اين دلايل گاه در نتيجه عملكرد مسئولان شهر و اعمال سياست‌هاي نادرست و گاه به دليل رفتار شهروندان است.

مديريت واحد شهري
این وکیل دادگستری در ادامه به بعضي از عوامل موثر بر معضل ترافیک اشاره می‌کند و می‌گوید: نبود مديريت واحد شهري يكي از مهمترین اين عوامل است. فقدان مديريت واحد شهري از دلايلي است كه به وجودآورنده ترافیک نیست اما در حل نشدن ترافیک بسیار تاثیرگذار است. مهدی تیماجی یادآور می‌شود: در حال حاضر دستگاه‌های متعددی براي رفع ترافيك و آسان كردن تردد و حمل‌ونقل در شهر تهران تلاش مي‌كنند و تصميم‌گيري مديريت ترافيك بر عهده یک نهاد واحد و مشخص نیست، هرچند ممكن است اين‌طور تصور شود كه اين نوع مديريت چندگانه لازمه حل يك مسئله چندبعدي است، اما بايد گفت به دليل فقدان هماهنگي ميان دستگاه‌هاي مختلف، این امر نه فقط موجب تشديد بی‌نظمی شده بلکه باعث شده نتوان مسئولیت را متوجه یک نفر دانست و آن نهاد را از باب انجام ندادن وظیفه خود مجازات کرد.این کارشناس حقوقی با اشاره به اینکه به طور كلي مسئوليت اوليه حفظ نظم در امور حمل و نقل و ترافيك بر عهده وزارت كشور است توضیح می‌دهد: باید به این نکته توجه داشت که با گسترده شدن مسایل حمل و نقل و ترافيك در شهرها وزارت كشور اقدام به تهيه و تصويب لايحه قانون تاسيس شوراي عالي هماهنگي ترافيك شهرهاي كشور كرده است كه در تاريخ 8/12/72 به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد. تیماجی یادآور می‌شود: آيين‌نامه اجرايي اين قانون يك سال بعد يعني در سال 74 توسط هيئت وزيران تصويب شد. بدين ترتيب، شوراي عالي هماهنگي ترافيك شهرهاي كشور و دفتر حمل و نقل و ترافيك متولي حمل و نقل و ترافيك در سطح استان‌هاي كشور شد. این کارشناس حقوقی به ساز و کار مدیریت ترافیک در مدیریت شهری تهران اشاره می‌کند و می‌گوید: در شهر تهران نيز، تا قبل از سال 1353، سازمان حمل و نقل و ترافيك تهران با عنوان دفتر فني ترافيك در شهرداري فعاليت مي‌كرد. در تاريخ 18/10/1353 اساسنامه آن به تصويب انجمن شهر رسيد و به سازمان حمل و نقل و ترافيك تهران موسوم گرديد. اين سازمان يكي از سازمان‌هاي تابع حوزه معاونت حمل و نقل و ترافيك شهرداري تهران و هدف آن براساس ماده دو اساسنامه عبارت از برنامه‌ريزي، سياست‌گذاري، طراحي، آموزش، نظارت و هماهنگي در امر حمل و نقل و ترافيك تهران بزرگ، جهت جابه جايي ايمن، ارزان، سريع و راحت انسان و كالا است.

استفاده از وسايل حمل ونقل عمومي
دليل ديگري كه مستقيما در ايجاد ترافيك نقش دارد، استفاده از خودروهاي شخصي است كه مهم­ترين علت آن، ناكارآمدي وسايل حمل و نقل عمومي است كه به نوبه خود ناشي از عواملي نظير نبود نظارت كافي بر شیوه حمل و نقل عمومي، ضعف و كمبود حمل و نقل عمومي سريع، راحت و ارزان و تاخيرهاي پي‌­در پي و زياد، نداشتن ايستگاه‌هاي مشخص، بالا بودن نرخ كرايه تاكسي نسبت به درآمد شهروندان و افزايش ساليانه آن با درصدهاي بالا. ماده 12 آيين­‌نامه بهبود وضعيت حمل و نقل شهر تهران، شهرداري تهران را مكلف كرده است تا نسبت به ايجاد پاركينگ­هاي عمومي و
ايستگاه هاي اتوبوس و تاكسي و ايجاد پل­هاي عابر پياده برابر استانداردهاي قابل قبول اقدام کند.

پايبندي به قوانين
این وکیل دادگستری، پايبند نبودن به قوانين راهنمايي و رانندگي را از دیگر عوامل به وجود آمدن ترافیک می‌داند. مهدی تیماجی یادآور می‌شود: در واقع هر يك از ما در كنار استفاده از خودروهای شخصی به علت رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی، خودمان در به وجود آمدن ترافیک سهم بزرگی داریم. در اين خصوص، فقدان قوانین جدی و نارسايي قوانين موجود برای برخورد با متخلفان به عنوان عامل مشدده این امر در نظر گرفته می‌شود.

مديريت تقاضاي سفر در قالب دولت الكترونيك
یک كارشناس حقوق عمومي در بررسی راهکارهای قانونی حل مشکل ترافیک به اهمیت اجرای کامل طرح دولت الکترونیک اشاره می‌کند و به «حمایت» می‌گوید: اهمیت تمركز امكانات در تهران موضوعي است كه مشكلات بسياري ايجاد كرده كه يكي از آن‌ها مربوط به بحث ترافيك است. محمد دادي توضیح می‌دهد: تمركز امكانات شغلي، تحصيلي، دانشگاهي، اقتصادي و بسياري امور دیگر در تهران باعث شده است كه ساكنان حومه شهر، به دلایل مختلف از جمله کار، بیماری، خرید و حتي تفريح به تهران سفر کنند. كاهش حجم سفرهاي غير‌ضروري به شهر‌هاي مادر از طريق تقسيم امكانات در همه نقاط مختلف استان‌ها مي‌تواند عامل بسيار مهمي در كاهش حجم ترافيك باشد. راه‌حلي كه براي اين مشكل پيش‌بيني شده مديريت تقاضاي سفر است. این کارشناس حقوق عمومی معتقد است: بسياري از كارشناسان بر مديريت تقاضاي سفر به عنوان يك عامل مهم در مهار ترافيك تاكيد دارند و معتقدند: دادن خدمات به مردم در قالب شهر الكترونيك مي‌تواند نقش مهمي در كاهش سفرهاي غير‌ضروري در سطح شهر داشته باشد. دادی یادآور می‌شود: در ماده 9 آيين‌نامه بهبود تردد در معابر شهري و حومه مصوب 8/3/1388 هيئت وزيران، «اجراي طرح‌هاي مرتبط با دولت الكترونيك با رويكرد كاهش تقاضاي حمل و نقل» مورد توجه قرار گرفته است.این کارشناس حقوقی در ادامه به آیین‌نامه تردد در معابر شهری به عنوان یکی از مهمترین مقرراتی که در این حوزه به تصویب رسیده است اشاره می‌کند. در این آیین‌نامه شهرهای کشور به چهار گروه تقسیم شده‌اند که گروه اول شامل کلان‌شهرها به شرح زیر است: تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، کرج، شیراز، اهواز، قم و کرمانشاه. شهرداری شهرهایی که در این گروه قرار دارند باید به انجام، تکمیل یا بازنگری مطالعات جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهری و حومه و تدوین سیاست‌های حمل‌ونقل با تاکید بر اصلاح ساختار حمل‌ونقل و اجرای آن پس از تصویب شورای عالی بپردازند.از تکالیف دیگری که بر عهده این شهرداری‌ها قرار دارد، مطالعه، مکان یابی، قیمت‌گذاری و احداث توقفگاه‌های طبقاتی، عمومی و مکانیزه و مدیریت زمانی توقف حاشیه‌ای است. علاوه بر این مطالعه، بازنگری و تهیه طرح محدوده زمانی و مکانی تردد و اجرای آن پس از تایید شورای عالی و ابلاغ وزیر کشور از دیگر اقدام هایی است که بر عهده شهرداری‌های شهرهای عضو این اتحادیه گذاشته شده است. این راهکارها در آیین‌نامه بهبود تردد در معابر شهری و حومه به عنوان راهکارهایی برای حل مشکل ترافیک در نظر گرفته شده است. دادی، یکی دیگر از راهکارهای پیش‌بینی شده را انجام یا تکمیل مطالعات روش‌های مدیریت سیستم‌های حمل‌ونقل در راستای کاهش تقاضای سفر و مدیریت عرضه نام می‌برد و علاوه بر این به کاهش سطح پارک حاشیه‌ای در خیابان‌های دارای خط اتوبوسرانی در منطقه اضطراری آلودگی به عنوان راهکار کاهش ترافیک اشاره می‌کند.

جایگاه فرهنگ‌سازی در مهار ترافیک شهری
یک كارشناس حقوق شهري نقش فرهنگ‌سازی در حل معضل ترافیک را بسیار برجسته می‌داند و خاطرنشان می‌کند: نکته اینجاست که نباید فرهنگ‌سازی را فقط مربوط به کودکان و نوجوانان دانست بلکه در این خصوص بايد همه شهروندان در همه رده‌های سنی و بی‌توجه به جنسیت تحت آموزش قرار گیرند. علي زمانيان توضیح می‌دهد: در زمینه فرهنگ‌سازی در مورد ترافیک، رسانه‌های عمومی نظیر تلویزیون می‌توانند نقش عمده‌ای ایفا کنند، همچنین دوره‌های آموزش رانندگی می‌توانند در حوزه امر فرهنگ‌سازي بسيار موثر واقع شوند.این کارشناس حقوق شهری به زمینه‌های قانونی موضوع فرهنگ‌سازی اشاره می‌کند و می‌گوید: ماده 7 آيين‌نامه بهبود وضعيت حمل و نقل و ترافيك شهر تهران، صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران را موظف دانسته كه «به منظور ارتقاي فرهنگ و افزايش آگاهي‌هاي عمومي براي رعايت قوانين و مقررات و توسعه رفتارهاي صحيح ترافيكي، قوانين و مقررات مذكور را در تهيه و پخش برنامه‌ها رعايت کند و طرح‌هاي آموزشي شورا را به مرحله اجرا درآورد». همچنين «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي موظف است دستورالعمل‌هاي ترافيكي شورا را جهت رعايت در تهيه فيلم‌ها، به فيلم‌سازان اعلام و كنترل کند». وی با اشاره به آیین‌نامه بهبود تردد در معابر شهری و حومه به توجه به موضوع فرهنگ‌سازی در این آیین‌نامه اشاره می‌کند و می‌گوید: اجرای طرح‌های ارتقای فرهنگ تردد و آموزش عمومی از طریق تبلیغات میدانی، تبلیغ و آموزش از طریق صدا و سیما رسانه‌های مکتوب، پایگاه‌های اینترنتی، کتابچه، نمایشگاه‌ها، همایش هم‌اندیشی، ساخت تیزر و پویانمایی از راهکارهایی است که برای تقویت فرهنگ ترافیکی شهروندان در آیین‌نامه بهبود تردد در معابر شهری و حومه در نظر گرفته شده است.

سخن آخر
در پایان باید بار دیگر خاطرنشان کرد در نتیجه ترافیک بی‌نظمی در شهر ایجاد می‌شود. شهروندان به علت زمان بسیاری که در ترافیک می­گذرانند ممکن است برای انجام کارهای روزانه خود دچار کمبود وقت و بیماری‌هایی نظیر میگرن و اختلال های خواب شوند. همچنین ميان ترافيك و تصادف همبستگي وجود دارد و افزایش ترافیک منجر به افزایش ميزان تصادفات و در نتيجه بالا رفتن هزینه‌های خانوار می‌شود. افزایش مصرف سوخت و تشدید آلودگی هوا از دیگر مسایلی است که در نتیجه ترافیک به وجود می‌آید. برای حل این مشکل چاره‌ای نیست جز این‌که عوامل ايجادكننده ترافيك را بشناسيم تا بتوانيم با همفكري و مشاركت در شهري آرام و به‌دور از هياهو زندگي كنيم. نكته قابل توجه اين‌که ترافیک كلان‌شهر تهران سیر صعودی دارد و هر روز بیش از پیش نمایان مي‌شود.