فال حافظ

مسئولیت حقوقی و کیفری آلوده کردن هوا
 
هوشنگ پوربابایی
این روزها آلودگی هوا یکی از معضلات اساسی کلان شهرهایی مثل تهران است. در این خصوص سوالی که مطرح می شود این است که آیا اساسا آلودگی هوا به لحاظ قانونی قابل پیگرد است یا خیر؟ و اگر این اقدام همراه با سوء نیت بود، آیا به آن وصف مجرمانه تعلق می گیرد یا خیر؟در خصوص اینکه این امر اساسا فعل مجرمانه است یا خیر، با ماده 688 قانون مجازات اسلامی مواجه هستیم که صریح صدر این ماده مقرر می کند : «هر اقدامي که تهديد عليه بهداشت عمومي شناخته شود» یعنی اگر در قانون مجازات اسلامی اقدام علیه نوامیس یا امنیت یا تمامیت فردی یک نفر جرم تلقی شده، اقدام علیه بهداشت عمومی نیز به موجب ماده 688 این قانون، عنوان مجرمانه به خود گرفته است. این ماده مصادیق را به طور تمثیلی بیان کرده و گفته است: از قبیل آلوده کردن آب و ریختن مواد و سموم و غیره. یعنی اگرهر کس به صورت عامدانه اقدام به آلودگی هوا کند و سوء نیت نیز داشته باشد، به موجب این ماده مجرم است.تبصره 2 همین ماده، آلودگی محیط زیست را چنین تعریف می کند: منظور از آلودگي محيط زيست عبارت است از پخش يا آميختن مواد خارجي به آب يا هوا يا خاک يا زمين به ميزاني که کيفيت فيزيکي، شيميايي يا بيولوژيک آن را به طوري که به حال ‌انسان يا ساير موجودات زنده يا گياهان يا آثار يا ابنيه مضر باشد تغيير دهد.در نتیجه با توجه به اینکه موضوع آلودگی هوا از اختلاط مواد شیمیایی با هوا و اکسیژن ایجاد شده، در نتیجه اگر موضوع از مصادیق جرایم عمدی باشد ، به طور قطع می تواند عنوان مجرمانه داشته باشد. در خصوص حفاظت محیط زیست با 2 مقرره قانونی دیگر نیز مواجهیم. یکی قانون حفاظت از محیط زیست مصوب سال 1353 و دیگری، قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب اردیبهشت ماه 1374 است.در قانون سال 1374 آمده است که در خصوص اصل پنجاهم قانون اساسی و برای پاکسازی و حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی هوا، تمامی دستگاه ها مکلف هستند که این مقررات قانونی را رعایت کنند و اگر رعایت نکنند، ‌عمل آنها می تواند عنوان مجرمانه داشته باشد. در ماده 2 همین قانون آمده است: منظور از آلودگی‌هوا عبارت است از وجود و پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد ، مایع‌ ، گاز، تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که زیان‌آور برای انسان و یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد.مصادیق آن در ماده 3 همان قانون بیان شده است: این آلودگی هوا ممکن است ناشی از وسایل حمل و نقل موتوری، کارخانجات و کارگاه ها و نیروگاه ها و منابع تجاری و خانگی و منابع متفرقه‌ باشد.ماده 29 همین قانون به صراحت اعلام کرده که صاحب و مسوول کارخانجات و کارگاه های آلوده یا کسانی که مسبب این عمل هستند، برابر قانون به جزای نقدی و در صورتی که تکرار شود به حبس و جزای نقدی محکوم می شوند.اگر بخواهیم مدیر سازمانی را مجرم تلقی کنیم، صرف نظر از اینکه نیازمند عنصر قانونی هستیم، عنصر معنوی هم نیاز داریم که آن سوء نیت است. یعنی باید احراز شود که سوء نیت وجود دارد و این عمل عالما و عامدا صورت گرفته است.اما در خصوص اینکه فرد آلوده کننده، آیا مسوولیت حقوقی هم دارد و یا اینکه فقط مسوولیت جزایی دارد، به نظر بنده به موجب ماده یک قانون مسوولیت مدنی به صراحت ذکر شده است که هر کس با هرعملی، خودش مسوول خسارت وارده به اشخاص حقیقی و حقوقی بشود، مسوول ورود خسارت است.در نتیجه ما تردیدی نداریم که این آلودگی هوا برابر گزارشاتی که راجع به سازمان های ذیربط در این خصوص منتشر شده است، اسباب ورود خسارت مادی و معنوی برای آن شرکت ها و سازمان ها می شود.همچنین اشخاص حقیقی که براثر آن آلودگی آلاینده ها به بدنشان خسارت جسمی وارد شود، یا اشخاص حقوقی که ممکن است از نظر مادی متضرر شوند، یا بیماری های ناگواری که منجر به موت آنها شود، همگی اینها موجب ایجاد مسوولیت برای فرد آلوده کننده است.چنانچه شرکت ها و کارخانه های خصوصی از محل آن آلودگی در معرض تعطیلی قرار بگیرد و یا باعث رکود فعالیت آنها شود، عامل آلاینده مسوول است.در اینجا مقام قضایی باید احراز کند که شخص یا سازمان آلودگی کننده هوا سوء نیت دارد و عالما و عامدا مبادرت به این امر ورزیده تا بتواند موانع قانونی دیگری را هم از سر راه خود بردارد.به علاوه در صورتی که وجود آلاینده نسبت به بیماران و سالخوردگان یا کودکان علت تامه ضرر و یا اسباب تشدید آن بیماری باشد، این افراد می توانند به محکمه حقوق مراجعه کنند و با اخذ گزارش از پزشکی قانونی و یا از نهاد های ذیربط طرح دعوا کنند و اشخاص مقصر را محکوم به پرداخت خسارت یا ضرر و وزیان ناشی از این عمل کنند. طبیعی است که دولت در برابر مردم مسوولیت مدنی و حقوقی دارد و مسوولیت ورود خسارت و ضرر و زیان آنها خواهد بود. بنابراین آلودگی هوا از هر 2 منظر حوقی و کیفری قابل پیگرد است.اگر بخواهیم از منظر جزایی پیگیری کنیم باید عنصر سوء نیت و عمد خاص را احراز کنیم که به نظر امر بعیدی است که شخصی عالما و عامدا اقدام به این امر کند اما به لحاظ حقوقی می توان در برابر خسارتهایی که به اشخاص وارد می شود طرح دعوا و مطالبه خسارت کرد.
 

برچسب‌ها: مسئولیت حقوقی و کیفری آلوده کردن هوا
ادامه مطلب