فال حافظ

سازوکار‌های قانونی فروش سهام

گروه حقوق و جامعه- شرکت‌های سهامی در حال رشد است و بسیاری از مردم تمایل دارند که سرمایه خود را به سمت شرکت‌های سهامی چه شرکت‌های بورسی و چه غیر آن ببرند. اما بسیاری از شهروندان در مورد حقوقی که در برابر این شرکت‌ها دارند اطلاعی ندارند به همین دلیل ممکن است حقوق آنان تضییع شود.

در ادامه حق بر انتقال سهام، به عنوان یکی از حقوق سهامداران بررسی خواهد شد.

با شرکت سهامی آشنا شوید

در قانون تجارت قالب‌های مختلفی برای تأسیس شرکت پیش‌بینی شده است و یکی از محبوب‌ترین آنها شرکت سهامی است. این نوع شرکت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ گروهی شرکت سهامی عام هستند و گروهی شرکت سهام خاص نام دارند. همه شرکت‌هایی که در بورس می‌بینید، شرکت سهامی عام هستند. به حق هر شریک، در شرکت سهامی، سهم گفته می‎شود و ورقه‎ای که نشان‎دهنده این حق است ورقه سهم نام دارد. بنابراین سهام سندی است که از مالکیت سهم معین در شرکت سهامی حکایت می‌کند. شرکت سهامی به شرکتی می‌گویند که حداقل از سه نفر تشکیل و در آن سرمایه به سهام مساوی تقسیم شود، البته این به معنی این نیست که سهام به نسبت مساوی میان سهام‌داران باید توزیع شود. همچنین لازم است بدانید که مسئولیت صاحبان سهام هم محدود به مبلغ اسمی سهام آنان است.

محدود کردن شریکان ممنوع

در حال حاضر بسیاری از سهامداران جزء از حقوقی که در شرکت سهامی برخوردارند، اطلاع کافی ندارند. یکی از حقوق بی‌چون‌‌و‌چرای سهامداران در شرکت سهامی عام، حق انتقال دادن سهم است. هیچ‌کس نمی‌تواند دست شریک شرکت سهامی عام را در انتقال سهمش ببندد؛ یعنی شریک می‎تواند در مواقع لزوم، با انتقال سهمش از شرکت خارج شود. البته شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص در خصوص مقررات انتقال سهام، تفاوت‌هایی با هم دارند.حق انتقال سهام در شرکت سهامی عام را نمی‌توان از هیچ شریکی گرفت؛ بنابراین در اساسنامه شرکت هم نمی‎توان خلاف آن را مقرر کرد. حتی در شرکت‌هاي سهامي عام، نقل و انتقال سهام نمي‎تواند مشروط به موافقت مديران شركت يا مجامع عمومي صاحبان سهام شود. به چنین مقرراتی که جای چون و چرا باقی نمی‌گذارند قوانین امری می‌گویند.

یک تفاوت عمده میان سهامی عام و خاص

گفتیم که شرکت‌های سهامی به دو دسته عام و خاص تبدیل می‌شوند. در شرکت‌های سهامی خاص قاعده این است که شرکا می‌توانند سهم خودشان را منتقل کنند؛ بنابراین تا اینجا تفاوتی بین شرکت سهامی عام و خاص وجود ندارد اما در شرکت سهامی خاص به مجمع عمومی یا مدیران شرکت اجازه داده شده است که این آزادی را محدود کنند و برای انتقال سهام شرط‌هایی قرار دهند. این تفاوت به این دلیل است که برخلاف شرکت‌ سهامی عام، در شرکت سهامی خاص تعداد شرکا کم است و شرکا حق دارند از ورود اشخاص بیگانه به شرکت جلوگیری کنند تا شرکت حالت خانوادگی یا حرفه‌ای خود را حفظ کند. بنابراین قبل از هر چیز اساسنامه شرکت سهامی خاصی را که عضو آن شده‌اید نگاه کنید؛ اگر در اساسنامه شرکت سهامی خاص، شرطی برای انتقال سهام وجود نداشته باشد؛ نقل و انتقال سهام کاملاً آزاد است.

خروج از بن‌بست

فرض کنید که اختلافی بین شریک‌های یک شرکت سهامی خاص به وجود بیاید و یکی از آنها بخواهد از شرکت خارج شود. اگر در اساسنامه این کار مشروط به اجازه شرکت شده باشد و شرکت اجازه ندهد، در این صورت تکلیف چیست؟ راه خروج از این بن‌بست این است که شرکت باید سهم شریک خواهان خروج را بازخرید کند و سرمایه خود را به میزان سهم این شریک کاهش دهد. به عبارت دیگر تا میزان مبلغ سهام شریک از میزان سرمایه کم می‌شود و در اختیار شریک خواهان خروج قرار داده می‎شود و سپس سهام او باطل می‌شود، شرکت اجازه ندارد سهمی را که خریده است نگه دارد چون نگه‌داشتن آن به معنی خرید سهام به وسیله خود شرکت است که عمل خلاف قانون و ممنوع محسوب می‌شود. ماده 198 قانون اصلاح قانون تجارت خرید سهام یک شرکت توسط همان شرکت را ممنوع اعلام کرده است. فرقی ندارد ‎ که این انتقال توسط شرکت صورت گیرد یا به دست شخص ثالث و به حساب شرکت. البته باید دانست که خرید سهام شرکت مادر به وسیله شرکت‌های وابسته که شخصیت حقوقی مستقلی دارند، صحیح است. از سوی دیگر خرید سهام توسط شرکت برای استهلاک سهام بدون اشکال است زیرا در استهلاک سهام سرمایه تغییری نمی‎کند بلکه ارزش سهام مستهلک‎شده از اندوخته‎های اختیاری یا سود قابل تقسیم پرداخت می‎شود.

انتقال سهام مثل آب خوردن

در شرکت سهامی عام هم انتقال سهام امکان‌پذیر است. حالا اگر کار به انتقال سهام رسید چه طور باید این سهام را منتقل کنیم؟ این نقل و انتقال کار سختی نیست و ضرورتی ندارد که سند رسمی تنظیم شود. اگر می‌خواهید سهام با نام را منتقل کنید به خاطر داشته باشید که انتقال سهام با نام بايد در دفتر سهام شركت به ثبت برسد و انتقال دهنده، وكيل يا نماينده قانوني او بايد انتقال را در این دفتر امضا كنند. در موردي كه تمام مبلغ اسمي سهام پرداخت نشده است، نشاني كامل انتقال گیرنده نيز در دفتر ثبت شركت‌ها قيد می شود و به امضاي انتقال گیرنده يا وكيل يا نمايند قانوني او می‌رسد و از نظر اجرايي تعهدات ناشي از نقل و انتقال سهم معتبر خواهد بود. یادتان باشد هر انتقالي كه بدون رعايت شرايط فوق به عمل آيد از نظر شركت و شخص ثالث فاقد اعتبار است. البته خرید و فروش سهام شرکت سهامی در بورس اوراق بهادار توسط کارگزاران بورس نیز صورت می گیرد و هر شخص حقیقی یا حقوقی می‎تواند خریدار سهم شرکت سهامی باشد همچنین اگر روی ورقه سهام اسم صاحب سهم نوشته شده است باید تشریفات بالا رعایت شود.

انتقال سهام بی‎نام، تشریفات و دردسر کمتری دارد. سهام بي‎نام شباهت به چک در وجه حامل دارد و به صورت سند در وجه حامل تنظيم می‎‎شود. مالک این‎گونه سهام شخصی است که آن را در اختیار دارد. نقل و انتقال سهام بی‎نام مثل رد و بدل کردن پول با دست به دست کردن صورت می گیرد و نیاز به تشریفات بخصوصی ندارد. 

استثنا هم هست

هر جا سخن از قاعده و قانون می‌شود استثناها هم پیش می‌آید. گفتیم که قابل انتقال بودن سهم شرکت سهامی یک قاعده است اما می‌خواهیم از سهامی در این شرکت‌ها نام ببریم که نمی‌توان آن را منتقل کرد. سهام مدیران شرکت چنین وضعی دارد؛ مديران بايد تعداد سهامي را كه اساسنامه شركت مقرر كرده است دارا باشند. این تکلیف مدیران به این خاطر است که سهام آنان تضمين خسارت‌هایي باشد كه ممكن است از تقصيرات مديران به شركت وارد شود. سهام مدیران با نام است و قابلیت انتقال ندارد. بنابراین اگر مدیری می‌خواهد سهم خود را منتقل کند باید از سمت خود کنار برود و تا زمانی كه حساب دوره تصدي خود در شركت را نگرفته است، سهام مذكور در صندوق شركت به عنوان وثيقه باقي خواهد ماند. بنابراین دلیل انتقال نیافتن این سهام وثیقه بودن آن است. 

اجاره سهام شرکت

اجاره یکی از عقود معین است که احکام آن در قانون مدنی بیان شده است. از میان قراردادهای اجاره ما بیشتر با قرارداد اجاره مسکن و املاک آشنا هستیم اما قصد داریم شکل جدیدی از اجاره را بررسی کنیم که به اجاره سهم معروف است. آیا می‌توانیم سهام خود را اجاره بدهیم؟ 

در خصوص امکان اجاره دادن سهام شرکت، اکثریت قضات دادگاه‌های حقوقی 2 تهران در تاریخ 16/7/1366 چنین اظهارنظر کردند: «نظر به این که حق صاحب سهم در شرکت، حق دینی است نه عینی و حقوق دینی قابل واگذاری نیستند و از سوی دیگر شرایط اساسی صحت معامله و ارکان عقد اجاره با توجه به ماده 190 قانون مدنی و نیز بنا به تعریف قانونی اجاره از حیث مشخص بودن موضوع معامله و امکان استیفای منفعت و قدرت بر تسلیم در اجاره سهام، مصداق ندارد؛ بنابراین سهم‎الشرکه قابل اجاره دادن نیست.» بنابراین با توجه به این نظر نمی‎توان اجاره سهام شرکت را صحیح دانست. 

انتقال غیرارادی سهام

تاکنون هرچه گفتیم درباره انتقال ارادی سهام بود یعنی انتقال‌دهنده با میل و اختیار سهام خود را منتقل می‌کند اما گاهی انتقال سهام بدون میل و اراده انتقال‌دهنده است. منظور از انتقال قهری انتقال اموال به دیگری به سببی است که ناشی از اراده و توافق طرفین نباشد مثل این که سهامدار فوت کند و بعد از فوت او اموال متوفی از جمله سهام او به ورثه منتقل شود‎. بنابراین ورثه شخص سهامدار پس از فوت او به قائم‎مقامی از متوفی، جزو سهامداران شرکت می‎شوند و دارای همان حقوقی که متوفی در شرکت داشت، مانند حق دادن رأی و حق دریافت سود، هستند.