فال حافظ

گروه حقوقی- نیاز کارگران به کار برای تامین مایحتاج زندگی گاهی باعث می‌شود که آنها چشم بر برخی بی‌عدالتی‌ها ببندند و پیگیر نقض حقوق قانونی‌شان مطابق قانون کار نشوند. در این میان بانوان کارگر و زنان سرپرست‌خانوار شاید با مشکلات بیشتری هم دست به گریبان باشند.

اما همیشه راه اعتراض وجود دارد و می‌توان حقوق گذشته را مطالبه کرد. چه در طول قرارداد کار و چه بعد از اینکه این قرارداد به هر دلیلی به پایان رسید بانوان کارگر می‌توانند برای پیگیری حقوقشان اقدام کنند. علاوه بر این، بانوان آنان نیز برای پیگیری امتیازات قانونی خود می‌توانند رهسپار دیوان عدالت اداری شوند. در ادامه با نگاه خاص به شرایط بانوان کارگر و کارمند نحوه پیگیری این حقوق را بررسی می‌کنیم.

بانوان کارگر علاوه بر همه ‌حقوقی که کارگران مرد از آن برخوردارند و برخی حقوق اختصاصی نیز مثل مرخصی‌های زایمان و... و ساعات کاری کمتر دارند. اما سوال این است که اگر این حقوق نادیده گرفته شود برای اعتراض باید به کجا مراجعه کرد؟

مراجع رسیدگی‌کننده به نقض حقوق بانوان کارگر

در صورتی که حقوق کارگران یا کارمندان زن از نظر مرخصی رعایت نشود، هر دسته برای پیگیری این حقوق باید به کدام مرجع مراجعه کنند و مراجع نخستین و عالی در این خصوص چه مراجعی هستند؟ دکتر مهدی هداوند، حقوقدان و مدرس دانشگاه در این خصوص به حمایت می‌گوید: چه درباره ساعت کار و چه درباره مرخصی‌ها یا هر امتیاز دیگری که قوانین استخدامی برای بانوان کارمند پیش‌بینی کرده است (در مورد مستخدمان دولت) تنها مرجع طرح شکایت دیوان عدالت اداری است. 

این وکیل دادگستری خاطرنشان می‌کند: در ماده 13 قانون سال 85 یکی از شکایت‌های قابل طرح در دیوان عدالت اداری شکایت کارمندان دولت معرفی شده است. دیوان در خصوص مقررات استخدامی، هم رسیدگی شکلی و هم ماهوی انجام می‌دهد. یعنی وارد ماهیت می‌شود رای صادر می‌کند و رای آن هم لازم‌الاجرا است. البته این قانون به تازگی تغییر کرده است. ظاهرا آخرین بندهایی که مورد اختلاف مجلس و شورای نگهبان بود با ارسال به مجمع تشخیص مصلحت نظام برطرف شد و حدود یک ماه پیش قانون جدید دیوان اصلاح شده است و چند روز پیش ابلاغ شد. در قانون جدید در بندهای مربوط به شکایت استخدامی کارمندان دولت تغییری ایجاد نشده است. البته مرجع دیگری هم در داخل خود ارگان‌های دولتی وجود دارد اما مراجعه به آنها در حالتي است كه مديران دولتي يكي از موارد تخلف‌های مندرج در قانون رسيدگي به تخلفات كاركنان دولت را مرتكب شوند مثلا در زماني كه كارمندان به دليل تخلف مديران از برخي از حقوق قانوني محروم شدند مي‌توانند موضوع را به هيات‌هاي رسيدگي به تخلفات كارمندان دولت هم ارجاع دهند. البته اين کرا چندان مرسوم نيست و به نظر مي‌آيد كه تقريبا با وجود اينکه اين ظرفيت وجود دارد كارمندان دولت ترجيح مي‌دهند كه موضوع را به يك مرجع قضايي ارجاع دهند تا در آنجا احقاق حق شود چون در هيات رسيدگي به تخلفات فقط نهايتا مديري كه چنين تصميماتي را گرفته است محكوم مي‌شود و حداكثر اين است كه مجازات مي‌شود؛ اما امتيازي به آن كارمند تعلق نمي‌گيرد. 

این حقوقدان و کارشناس حقوق اداری تاکید می‌کند: در مورد كارگران زن مراجع حل و فصل اختلافات قانون كار پيش‌بيني شده است. يك هيات تشخيص است كه مرجع بدوي تلقي می‌شود و در مواردي كه راي هيات صادر شد، امكان تجديد نظرخواهي وجود دارد. بنابراين در هيات حل اختلاف كار اين دو مرجع هستند كه امكان رسيدگي به شكايت‌هاي استخدامي مربوط به ضوابط كارگران زن و مرد را دارند. در اينجا هم مرجع ديگري وجود دارد كه اختصاصا مربوط به رسيدگي به مسائل خاص است و آن هيات تشخيص تامين اجتماعي است، موضوع ماده 42 قانون تامين اجتماعي است كه آنجا در مواردي كه اختلاف مربوط به نحوه واريز بيمه‌هاي بازنشستگي باشد آن هيات مي‌تواند رسيدگي كند. اين مرجع خاصي است و كمتر هم شناخته شده است، البته اين هيات در مورد مرخصي و ساعت كار كه موضوع بحث ما بود صلاحيت ندارد. اما در خصوص بيمه‌هايي كه كارفرماها مكلف هستند كه به سازمان تامين اجتماعي پرداخت كنند، آن مرجع هم مي‌تواند راي صادر كند و آرای آن هم لازم‌الاجراست.

شکایت کارگران زن از حقوق استخدامی

یک کارشناس حقوق عمومی در خصوص مراجعی که بانوان کارگر می‌توانند برای تامین حقوق خود به آنها مراجعه کنند می‌گوید: قبل از بررسی این مراجع باید تاکید کنم که اگر چه در قانون کار و برخی قوانین دیگر برخی امتیازات اختصاصی برای کارگران زن به وجود آمده است اما به هر حال از نظر نحوه پیگیری حقوق میان کارگران زن و مرد تفاوتی وجود ندارد و مراجعی که می‌توانند در صورت نقض این حقوق به موضوع رسیدگی کنند یکسان هستند. 

حبیب کیانی اضافه می‌کند: هیات تشخیص کار و کارگر مهم‌ترین مرجعی است که بانوان کارگر برای تامین حقوق کارگری خود می‌توانند به آنها مراجعه کنند. 

این مدرس دانشگاه می‌گوید: رسیدگی و تصمیم گیری در مورد هرگونه اختلاف فردی بین کارفرما و کارگر یا کارآموز که ناشی از اجرای مقررات قانون کار قرارداد یا کارآموزی و موافقت‌نامه‌های کارگاهی باشد در این هیات‌ها انجام می‌شود بنابراین بانوان هم در صورتی که در کارگاه حقوق آنها نقض شد می‌توانند به این مرجع مراجعه کنند. 

علاوه بر این در این هیات‌ها به اختلافات ناشی از قراردادهای کار که برای مدت موقت یا برای انجام کار معین منعقد شده است هم رسیدگی می‌شود.

البته باید توجه داشت که کارفرما هم می‌تواند از بانوان کارگر خود در این هیات‌ها طرح شکایت کند. اگر کارگر در وظایفی که به او سپرده شده است کوتاهی کند یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض کند کارفرما می‌تواند در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معدل یک ماه آخرین حقوق کارگر به عنوان حق سنوات به وی بپردازد و قرارداد کار را فسخ کند و اگر مساله با توافق حل نشد به هیات تشخیص ارجاع داده خواهد شد. در فرضی که گفته شد در مدت رسیدگی مرجع حل اختلاف، قرارداد کار به حالت تعلیق 

درمی‌آید.

ترتیب پیگیری شکایت

اما بعد از شناخت مرجعی که برای بانوان کارگر برای احقاق حقوق خود باید به آن مراجعه کنند این سوال پیش می‌آید که چگونه باید به این مراجع مراجعه کرد؟ حبیب کیانی، کارشناس ارشد حقوق عمومی و مدرس دانشگاه در این خصوص می‌گوید: هر وقت بین کارگر و کارفرما اختلافی به وجود بیاید که نتوانند با هم توافق کنند می‌توانند برای حل اختلاف به واحد روابط کار ادارات کار و امور اجتماعی مراجعه کنند. هر کارگر باید ببیند که کارگاه او در حوزه کدام اداره کار و امور اجتماعی است. بانوانی که به این واحدها مراجعه می‌کنند می‌توانند به واحدهای مشاوره یا مشاور ادارات کار و امور اجتماعی بروند و اطلاعات کامل‌تری را کسب کنند. این مشاوران به آنها توضیح خواهند داد که برای حل مشکلشان چه اقدامی مناسب‌تر است. 

البته در بیشتر موارد مشکل مراجعه‌کننده به مشاوره بعد از دریافت مشاوره حل نمی‌شود و نیاز به شکایت وجود دارد؛ در این صورت بانوان کارگر می‌توانند فرم دادخواست را از واحد مشاوره بگیرند و آن را تکمیل کنند و آن را به ثبت دبیرخانه برسانند. پس از آن، وقت رسیدگی به شکایت تعیین خواهد شد و به طرفین اختلاف یعنی کارگر و کارفرما این وقت ابلاغ خواهد شد.

بانوانی که برای پیگیری حقوق خود به هیات های تشخیص می‌روند باید مستندات کامل پرونده را برای صدور رای ارایه دهند. در صورتی که دلایل آنها کامل باشد زودتر به نتیجه خواهند رسید و رای از سوی هیات تشخیص صادر و ابلاغ خواهد شد؛ اما در غیر این صورت بازرسی، جمع‌آوری اطلاعات و تنظیم گزارش و ارسال به هیات تشخیص لازم خواهد بود.

بعد از صدور رای دو طرف حق اعتراض به آن را خواهند داشت که مدت آن 15 روز و مرجع آن هیات حل اختلاف است. بعد از اینکه رای قطعی شد اجرای آن به وسیله هیات‌های تشخیص نخواهد بود بلکه پرونده به دادگستری به منظور طی مراحل قانونی اجرای حکم ارسال خواهد شد؛ بنابراین اجرای احکام دادگستری رای را اجرا می‌کند.

به طور کلی در صورتی که بانوان کارگر هرگونه اعتراضی در خصوص نحوه اجرای حقوق خود داشته باشند می‌توانند به ادارات کار مراجعه و در هیات های تشخیص کارگر و کارفرما موضوع را مطرح کنند. این هیات‌ها در دو مرحله به موضوع رسیدگی می‌کنند. علاوه بر این دیوان عدالت اداری نیز صلاحیت رسیدگی به موضوع را خواهد داشت.