فال حافظ

تهمينه رحماني

مشارکت انتفاعی یا جوینت‌ونچر (joint venture)‏ واحد تجاری مشترکی است که توسط دو یا چند مشارکت‌کننده برای مقصود مشخص تجاری، مالی، یا فنی ایجاد می‌شود. جوينت‌ونچر در اشكال جوينت‌ونچر شركتي و جوينت‌ونچر غيرشركتي، متناسب با نحوه توافق شركا قابل تحقق است. پرسش اصلي اين است كه چه عواملي در انتخاب و نوع جوينت‌ونچر نقش كليدي دارند؟ به طور کلی، جوينت‌ونچر غير‌شركتي در مواردي به كار می‌رود كه در وهله نخست، تحقق شخصيت حقوقي مستقل از شركا، مورد نياز نباشد و در وهله دوم، طرح به لحاظ كميت، در ابعاد زماني و اجرايي كوچك باشد. در وهله سوم،‌ قوانين و مقررات در محل اجراي طرح، مالكيت بر اموال را براي سرمايه‌گذار خارجي، به رسميت نشناسد. همچنين ميزان مسئوليت در اين نوع مشاركت، بر اساس قرارداد پايه مشاركت تعيين می‌شود ولي در صورت تعيين و تصريح نشدن به ميزان مسئوليت، مسئوليت شركا به صورت نامحدود و تضامني خواهد بود، اما اگر جوينت ونچر به صورت شركتي، مورد توافق شركا قرار گيرد، طبق قوانين محل تنظيم توافقنامه سهامداران يا قرارداد پايه اوليه شراكت،‌ داراي شخصيت حقوقي مستقل از شركاست. در اينجا ضروري است بدانيم كه اگر محل تنظيم توافقنامه سهامداران يا Shareholders Agreement در ايران باشد، ملاك تحقق شخصيت حقوقي از زمان ثبت در اداره ثبت شرکت‌ها، طبق نص صريح قوانين مورد اشاره تعيين شده است، بنابراین پس از ثبت، جوينت‌ونچر شركتي يا مشاركت شركتي يا گروه اقتصادي حقوقي، پديد می‌آید. مهمترين ویژگی‌های جوينت‌ونچر عبارتند از: 1-‌ جوينت ونچر پس از ثبت در اداره ثبت شرکت‌ها واجد شخصيت حقوقي مستقل از شركا می‌شود و می‌تواند طرف حق و تكليف واقع شود يعني واجد حق است و صلاحيت مدعي‌شدن يا مدعي‌عليه شدن را در محاكم می‌یابد و می‌تواند مستقل از شركا طرح دعوا يا از خود دفاع کند. 2- نام،‌ دارایي و اموال جوينت‌ونچر متعلق به شخصيت حقوقي جديدالتاسيس و منفك از شركاست. 3- شركت مورد اشاره طبق قوانين ثبت شرکت‌ها در محل مورد توافق شركا، به ثبت می‌رسد، بنابراين، شركت جديدالتاسيس داراي اقامتگاه و تابعيت منفك و مستقل از اعضايش است؛ بنابراین اگر شركا داراي تابعیت‌های گوناگون باشند، محل ثبت شخصيت حقوقي به عنوان شناسه تابعيتي تعيين می‌شود.5- براي اداره اين نوع جوينت‌ونچر‌ نيازي به اتفاق آرا ميان شركا نیست و شركت جديدالتاسيس توسط مديرانش بر اساس قالب تجاري توليد شده، مثلا شركت سهامي خاص اداره می‌شود، در این حالت‌ مديران شركت به عنوان وكيل جوينت‌ونچر شركتي محسوب می‌شوند و شركاي اوليه كه پايه شراكت را بنا نهاده‌اند، نقشي در اداره يا پاسخگويي به مشکلات آن ندارند. بنابراین جوينت‌ونچر شركتي، اگر داراي نيروي كار باشد، به عنوان كارفرما، مكلف به پرداخت 21 درصد سهم بيمه كارفرمايي است و اگر در اثناي اجرای طرحی،‌ حادثه‌اي‌ منجر به فوت براي نيروي كار جوينت‌ونچر شركتي تحقق يابد، پرداخت ديه بر عهده شخصيت حقوقي مستقل است نه شركاي اوليه؛ يا در پرداخت ماليات، متعهد به پرداخت ماليات بر درآمد و انواع ديگر از ديون دولتي است و چون از محل سود پرداختي به سهامداران جوينت‌ونچر شركتي ماليات كسر می‌شود، با لحاظ كسر ماليات بردرآمد، جوينت‌ونچر شركتي مشمول ماليات دو مرحله‌اي است. نقش توافقنامه سهامداران، در تعيين نحوه و ميزان سود، نحوه تقسيم سود، نحوه خاتمه شركت، نحوه انتقال سهام، بسيار كليدي است به طوري كه در قالب موارد، شركا تلاش می‌کنند تا با پيش‌بيني شروط و قيود متعدد و مختلف‌الاثر، منافع خود را به ميزان حداكثر تامين کنند. در صورتي كه جوينت‌ونچر شركتي، ديوني را پديد آورد، طلبكاران براي وصول مطالباتشان، ابتدا به دارايي جوينت‌ونچر شركتي، مراجعه می‌کنند و در صورت عدم تكافوي دارایي شركت و پس از انحلال آن، بسته به ساختار حقوقي شركت، امكان وصول مطالبات را از اموال شركاي شركت بسته به نوع ساختار حقوقي شركت، می‌یابند مثلا اگر جوينت‌ونچر شركتي از نوع با مسئولیت محدود باشد، طلبكاران، از دسترسي به اموال شخصي شركا يعني همان شركايي كه توافقنامه سهامداران را تنظيم و منعقد کرده، ممنوع‌اند ولي اگر از نوع شركت تضامني باشد، پس از انحلال جوينت‌ونچر شركتي، طلبكاران می‌توانند به اموال شخصي شركا مراجعه کنند. 

جوينت ونچر شركتي و تامين‌كنندگان مالي 

شركت مشترك، به علت نبود امكان تداخل در حقوق و تكاليف شركايش، از سوي تامين‌كنندگان مالي، گزينه مناسب برای اعطاي انواع تسهيلات مالي است. زيرا وجود دارايي اختصاصي و منفك از اموال شركا، تضمين و وثيقه بازپرداخت تسهيلات اعطايي از سوي بانک‌ها يا ديگر تامين‌كنندگان مالي محسوب می‌شود كه در بيشتر طرح‌هاي كلان اقتصادي، هدف اصلي از ايجاد جوينت‌ونچر شركتي، در قالب يك شركت پيمانكاري مجري طرح، بهره‌برداري از انواع تسهيلات مالي داخلي و خارجي و ايجاد يك چارچوب اداري و حسابداري مشخص است تا بتواند موجب كاهش ریسک‌ها شود و از سوي ديگر سهولت معاملات با پیمانکاری‌های فرعي يا به طور كلي اشخاص ثالث را فراهم آورد.

جوينت ونچر يكي از راه‌های انتقال فن‌آوري

در جوينت‌ونچر، اعم از شركتي و غيرشركتي، ممكن است بخشي يا درصدي از سهم شراكتي شريك، به صورت دارایي غيرمادي نظير ارایه فن‌آوري باشد يا اينكه پس از تشكيل جوينت‌ونچر شركتي، يكي از شركا ممكن است فن‌آوري خود را در قالب يكي از راه‌های انتقال فن‌آوري به جوينت‌ونچر شركتي واگذار کند. در این حالت تصور كنيد، شركت «الف» و «ب»، طي توافقنامه سهامداران و پس از اجراي مفاد‌ آن، شخصيت حقوقي «ج» را تحقق بخشند. اكنون شركت الف كه داراي فن‌آوري خاصي در زمينه صنعت نوشابه‌سازي است، فن‌آوري خود را طي قراردادي جداگانه كه با شركت ج منعقد کرده است، به آن، منتقل يا واگذار می‌کند. بنابراین در اینجا جوینت ونچر یکی از راه‌های انتقال فن‌آوری محسوب می‌شود.

*پژوهشگر حقوقی