فال حافظ

یکی از پرسشهای که، در بحث مسوءلیت مد نی مطرح است مسوءلیت مدنی کا د ر د رما نی ،غیر پزشک، می باشد مسوءلیت کا د ر د ر ما نی که، د ر زمره مسوءلیت فنی وحرفه ای قرار دارد آیا کا د ر در ما نی ،درقبا ل بیمار مسوءلیت دارد؟ یا در قبال مرکزی، که آنان را استخدام نموده است. بیمار زیان دیده د ر صورت ورود خسارت وزیان به کجا مراجعه کند؟ مر کز پزشکی یا کا د ر د ر ما نی ؟ د ر بحث مسوولیت کا د ر د رما نی نوعا بحث مسوولیت قرار دادی مطرح می شود چون کا د ر د ر مان معمولا در موسسه های که خد ما تی د ر مانی انجام می دهند کار می کنند واین موسسه ها هستند که با دونوع قرار داد مواجه اند:

الف ) قرار داد با بیمار به عنوان مراجعه کنینده که قصد دریافت خدمات درمانی را دارند از مر کز درمانی.

ب) قرار د اد ، د وم با کا د ر درما نی که خد ما تی صحی ود رما نی را ا نجام می دهند که بین مر کز وکا د ر درما نی رابطه استخدامی وکار فرما وکار گر بر قرار است در صور ت بروز زیان وخسارت بیمار می تواند علیه در ما نگاه داد خو است بدهد وخواهان جبران خسارت خود گرد د چون قرار داد میان بیمار ود ر مانگاه منعقد شده است ودر مانگاه می تواند د رصورت اثبات تقصیر از کا د ر د ر مان د ر خواست جبران خسارت نماید.

پیشنه موضوع:

واژه مسوولیت در حقوق روم وحقوق قدیم فرانسه وجود نداشته است گروسیوس ودوما نیز که متن ماده 1382 قانون مدنی فرانسه منسوب به انها است به کار نگرفته است وآنان به جایی آن از « تعهد به جبران خسارت» استفاده کرده اند حتی در قانون مدنی 1804 ودرقانون جزایی 1810 فرانسه یافت نمی شود واژه مسوولیت تنها از اواخیر قرن هجدهم در زبان های اروپای رواج یافته ودر قرن نوزدهم از اخلاق به حقوق راه پیداکرد با وجوداین، ریشه های آن پیشینه ای بیسار کهن در قلمرو حقوق واخلاق دارد وبارها توسط سیسرون در دفاعیاتش مورد استفاده قرار گرفته است...

مفاهیم وواژه شناسی:

واژه مسوولیت در زبان عربی مصدر جعلی از مسوءل است ودر آیات واحادیث اسلامی به معنای مورد بازخواست به کار رفته است وبه این معنا با دو اصطلاح «تکلیف واهلیت» مترادف است.

مسوءلیت در لغت: آنچه که انسان عهده د ا ر ومسوءل آن با شد ازوظایف ، اعمال وافعا ل

مسوء لیت در اصطلاح حقوق:

مسوءلیت، واژه ضمان د رحقوق ما د ر برابر این واژه بیشتر به کار می رود ولی موارد استعمال آن اوسع است مثلا د رضمان عقدی وضمان معاوضی نمی توان واژه مسوءلیت را بکار برد

در اصطلاح حقوقی مسوولیت مدنی ،دارای د و معنی عام وخاص است در معنای عام به هر گونه تعهدی که قانون بر عهده شخص قرار داده باشد تا زیان وارد شده به دیگری را جبران کند مسوولیت مد نی گفته می شود اعم از اینکه ریشه ای قرار دادی داشته باشد یا نداشته باشد بر این اساس مسوولیت مدنی به دوشاخه مسوولیت مد نی قرار دادی ومسوولیت مد نی غیر قراردادی تقسیم میشود برای مثال هنگامی از مسولیت مدنی پزشک نسبت به زیان های وارد شده به بیمارانش صحبت میشود منظور از مسولیت مدنی به معنای عام آن است. کاربرد مسوولیت مد نی به این معنا بیشتر درحقوق فرانسه رائج است... اما مسوولیت مد نی خاص تنها مسوولیت غیر قرار دادی را د ر بر می گیرد کاربرد مسولیت مدنی به این معنا بیشتر درحقوق سویس رائج است

تعریف مسوءلیت مد نی: د ر هر مو رد که شخص موظف به جبران خسارت دیگری است می گویند: در برابر او مسوءلیت مد نی دارد یا ضامن است. این قاعده عادلانه از دیر باز وجو داشته است که « هر کس به دیگری ضرر بزند باید آن را جبران کند مگر د ر موار دی که اضرار به غیر به حکم قانون باشد یا ضرری به شخص وار د آمده ناروا ونا متعارف جلوه نکند» در حقوق کنونی نیز مبنایی مسوءلیت مد نی همین قا عده است منتها چون زیان ها ی که ازکار اشخاص به دیگران می رسد گاه لازمه زندگی اجتماعی است همه بحث ها برای این است که معلوم شود در کجا زیان وارد شده ناروا وخلاف عرف است وباید جبران شود ودر چه مورد باید آن رابه حکم ضرورت تحمل کرد؟

مسوءلیت مد نی: مسوءلیت مد نی د ر مقام خسارتی به شخص( یا کسیکه تحت مراقبت یا اداره شخص است) یا اشیاء تحت حراست وی، به د یگری وارد کند وهم چنین مسوءلیت بر اثر تخلف از انجام تعهدات ناشی از قرار داد مسوءلیت مد نی، د ر قبا ل مسوءلیت کیفری استعمال میشود.

مسوءلیت قرار دادی وخارج از قرار داد، که گاهی آن را مسو لیت تقصیری می نامند قد ر مشتر ک هر نوع مسوءلیت نقص تعهد والزام است. نهایت اینکه در نخستین نقص تعهد قراردادی می شود ودر دومین نقص تعهد

قانون د ر مسوءلیت قرار دادی د ر قرار داد ها اگرکسی تعهد ناشی از قرار داد را انجام ندهد طرف مقابل حق دارد از او خسارت بیگیرد وقانون مد نی آن را خسارت عد م انجام تعهد نا میده است. مسوءلیتی که متعهد در این گونه موارد در مقابل متعهد له پیدا می کند در اصطلاح مسوءلیت قرار دادی نام دارد به بیان دیگر مسوءلیت قرار دادی عبارت از تعهد ی است که در نتیجه تخلف، از مفا د قرا داد ها ی خصوصی برای اشخاص ایجاد می شود

ولی مسوءلیت غیر قرار دادی که ضمان قهری نیز گفته می شود ویژفرضی است که شخص از تعهد های قانونی وعمومی سرپیچی کند ود ر نتیجه به دیگری ضرر زند برای مثا ل قانون فرمان می دهد که در رفتار، گفتار خود محتاط باشید بی مبالاتی وبی احتیاطی نکنید تهمت نزنید آ د م نکشید اکنون اگر کسی به این تکالیف عمومی که برای همه مقرر داشته ا ست عمل نکند ودر نتیجه ای، تخلف خسارتی به دیگری زند باید آن خسارت را جبران کند ، ریشه این مسوءلیت پیمان بین او وزیان دیده نیست تخلف از تکالیف قانونی است که برای همه وجود دارد د ر صورتی مسوءلیت قرار دادی تحقق پیدا می کند که اولا تعهد الزام آوری بین زیان دیده وعامل ورود زیان وجود داشته باشد وزیان وارده نتیجه مستقیم یا غیر مستقیم تخلف از قرار داد با شد وزیان دیده براساس آن تهعد وتخلف از آن می تواند داد خواست جبران خسارت بدهد در حالیکه د ر مسوءلیت قهری هیچ گونه تعهد الزام آوری، جزء تخلف از قانون که بر روابط عمومی افراد حاکم است وجود ندارد فقط قانون است که روابط دو طرف را تنظیم میکند وبر اسا س آن جبران وعد م جبران خسارت تعین می گرد د ولی در برخی موارد مسوءلیت قرار دادی ومسوءلیت قهری تداخل می کند وزیان دیده می تواند به استناد قرار داد وتعهد منعقد شده داد خواست ود ر خواست جبران زیان وخسارت نماید وهم می تواند براساس تخلف از وظیفه قانونی خود مطالبه خسارت نماید در این گونه موارد برای زیان دیده د و طریق برای دریافت حق وجبران خسارت وجود دارد.

انواع مسولیت مد نی :

سه نوع مسولیت مد نی وجود دارد که از نظرفعل زیان آور با یگد یگر تفاوت دارند که رایج ترین نوع مسولیت که حقوق عمومی مسولیت را تشکیل می دهد مسو لیت ناشی از فعل شخصی است که در آ ین نوع مسولیت هر کس باید مسول فعل زیان آور خود باشد فرض دوم مسولیتی است که از فعل شخص دیگری ناشی می شود کسی مسول است در این مورد باید نتایج فعل زیان آور دیگری را تدارک کند(مثلا فعل طفل را) در مسولیت ناشی از حرکت اشیاء ، مسول باید خسارتی راترمییم کند که شی (یعنی حیوان یاشی بی جان به دیگری وارد کرده است واین شخص مسول حفاظت آن شی بوده است

تعهد به نتیجه وتعهد به وسیله:

در مسولیت های قرار دادی گاهی تعهد به نتیجه است وگاهی تعهد به وسیله است.

گاهی متعهد تعهد می کند که نتیجه مشخصی را برای متعهد له فراهم سازد مانند تهیه یک چیز، انجام حمل ونقل وپر داخت مبلغ پول، اما گاهی تعهد می کند فقط وسایل مناسب برای دست یابی به نتیجه مورد نظر متعهد له رابه کار بیبرد مانند پزشکی که تعهد می کند اقدامات در مانی مناسب ولازم را طبق لزوم دید وتشخیص پزشکی خود د ر مورد بیمار انجام دهد ولی بهبودی اورا تضمین نمی کند ویاوکیلی که تعهد می کند از وکل اش دفاع کند اما قول نمی دهد که به نفع او حکم صادر شود چون صدور حکم از صلاحیت قاضی است که طبق مستندات پرونده حکم صادر نماید.

هنگامی که تعهد به نتیجه باشد صرف دست نیافتن به نتیجه وعده شده تقصیر به شمار می رود بنا بر این همین که نتیجه حاصل نشده باشد معلوم میشود تقصیری رخ داده است مانند تحویل ندادن یک چیز وحمل نکرد ن یک کالا د ر اینجا متعهد له، که متحمل زیان شده است نیازی به اثبات تقصیر ندارد بلکه دست نیافتن به نتیجه مورد نظر، تقصیر رامفروض می گرداند

ولی هنگامی که تعهد به وسیله باشد تقصیر عبارت است از بکار نگرفتن وسایل کافی، عدم هوشیاری واحتیاط وکار دانی یا در نظر نگرفتن احتیاطی که می توانیست جلو خسارت را بیگیرد مانند مراقبت ناکافی از بیمار ودفاع نادرست وکیل این بار زیان دیده باید این کم کاری متعهد را به اثبات برساند وقاضی هم نمی تواند صرفا دست نیافتن به نتیجه مورد نظرمانند د رمان نشد ن بیمار را د رنظر بگیرد

غیر پزشک. در مورد کادر درمانی

این سوال مطرح است که آیا مسولیت کادرمانی تعهد به نتیجه است یا تعهد به وسیله درحقوق فرانسه در برخی موارد تعهد به نتیجه دیده می شود« بیمار ستانی به منظور آ ما ده سازی بیمار برای عمل جراحی، بنا بر نظر پزشک از مواد ضد عفونی کنینده پوستی استفاده کرد بلا فاصله پس از آن، پوست بیمار دچار سوختگی در1-2 شد ولذا عمل جراحی به تعویق افتاد بر اساس شکایت زیان دیده، داد گاه پژوهش، بیمار ستان را محکوم کرد. دیوان کشور فرجام خواهی از این رئ را رد کرد ورائ صاد ره را ابرام نمود وبا عبارتی اصولی وکلی بیان داشت« قرار داد بستری شدن ود ر مان که میان بیمار وموسسه در مانی خصوصی منعقد شده باشد ، موسسه درمانی را د ر مورد فرا وردهای که تهیه می کند، نظیر داروها موءظف به تعهد به ایمنی به نتیجه می گرداند» سپس دیوان عالی باتوجه به اینکه قضات احراز کرده بودند که فرا وردهای ضد عفونی کنینده که توسط بیمار ستان تهیه شده بود منشاء سوختگی بوده است رائ آنها را مبنی برمحکومیت بیمارستان تایید کرد د ر مورد مزبور بیمارستان مسول عمل کا د ر د رمان است وزیان دیده می تواند علیه بیمار ستان داد خواست بدهد واو را نبست به کوتاهی در انجا م وظیفه قانونی مقصر نشان دهد وبیمار ستان نیز مسول وپاسخ گوی عمل کاد ر مانی خواهد بود واز زیر مجموعه مسولیت های قرار دادی ، ناشی از عمل غیر محسوب میشود وباید خسارت وارده را جبران نماید. « امروزه معمولا یک متعهد، تعهد ات قرار دادی اش را به تنهای انجام نمی دهد غالبا وی اجرای کل قرار دا د ویا بخشی از آن را به دیگران می سپرد ودیگران به حساب او کار می کنند در این حالت مسولیت متعهد که ناشی از اجرای نا د رست قرار داد است لزوما یک مسوولیت ناشی ازعمل شخص دیگر است این مسوولیت در قوانین مختلف پیش بینی شده است رویه قضایی بر مبنایی این قوانین ، اصل کلی مسولیت قرار دادی ناشی از عمل غیر را وضع کرده است( رائ شعبه اول مدنی،18 اکتبر 1960) رویه قضایی به ویژه این اصل را بر مسوولیت جراحی، ناشی از فعل د ست اند ر کاران در تیم جراحی( مانند بهیاران، متخصصان بیهوشی، پرستاران وغیره ) بر مسوولیت کار فرما ناشی از فعل پیمان کاران دسته دوم والبته بر مسولیت ریس شرکت ناشی از عمل مزد بیگران وجود دارد دیگری می نویسد: جایکه بیماری به منظور مصون ماندن از حوادث نا گوار در بیمارستان بستری می شود، در قرار دادی که بسته شده تعهد ضمنی بر ایمن نگهداشتن بیمار نیز وجود دارد ،پس

اگر دیوانه ای در بیمار ستان د ست به خود کشی زند یا بیمار در سقوط از پلکان آسیب بیبیند، مسوولیت قرار دادی است وکسان بیمار نیازی به اثات تقصیر پر ستاران یا پزشکان ندارد

بر اسا س حقوق فرانسه مسوولیت کا د ر د رما ن د رقبا ل بیماران مسوولیت قرار دا دی است. د ر بحث د ر مان ورابطه بیمار با مر کز در مانی ویاشخص پزشک چند نکته قابل توجه است گاهی طرف اصلی قرار موسسه در مانی است شخصیت پزشک وکا در در مانی دخالت ندارد وکا در مان به عنوان حقوق بیگیر به نمایندگی از موسسه در مانی به انجا م در مان می پر دازد در این صورت رابطه حقوقی بین بیمار وکا د ر در مان یا پزشک بر قرار نمی شود وقرار دادی وجود ندارد تا به استناد آن کا د ر د ر مان ملزم به جبران خسارت باشد بلکه طرف قرار داد موسسه د ر ما نی است ومسولیت د ر مقابل بیمار دارد. گاهی مراجعه به مر کز د رمانی نه به خاطر موسسه است بلکه وجود کا د ر د رما نی یا شخص پزشک دخالت دارد واشخاص قطع نظر از شخصیت حقوقی مرکز د ر مانی، د ر مان را به عهده می گیرد. یکی از حقوق دانا ن د ر این مورد چنین می نویسد: بیمار به میل خود پزشک را ا نتخاب می کند یا پزشکی که در بیمارستان به اوتوصیه می شود می پذیرد وپزشک با پذیرفتن بیمار در مان اورا به عهده می گیرد منتها باید توجه داشت که امروز رابطه ای قرار دادی بیشتر با شخصیت حقوقی بیمارستان ود ر ما نگاه ایجاد می شود وپزشک به عنوان عضوی از آن شخصیت یا کار شناس به در مان بیمار می پردازد شخصیت پزشک در هیچ حال بی اثر نمی شود

مسوولیت کا د ر ما نی از زیر مجموعه مسوولیت مد نی ناشی ا زفعل شخص ثالث است که در حقیقت ازقبیل مسولیت مد نی کا رفر ما در مقابل گماشته است«غرض از کار فرما کسی است که دیگری را دائم یا موقت برای کاری استخدام می کند این کار فرما به خودی خو د به نحوی مسوءل فعل زیان آورمستقیم یا گماشته خویش است ودر قانون مدنی فرانسه در قرن 19 این یگانه موردی بود که مسوولیت بدون تقصیر شناخته شده بود مطابق ماده 1384 این قانون: هر کس نه تنها مسوول خسارتی است که به علت فعل خود به دیگری واردآورده است بلکه مسوول خسارتی نیز است که بر اثر فعل افراد یااشیایی ناشی شده که سسولیت با حفاظت آنهابوده است قابل یاد آوری است که کار فر ما با د وشرط مسوولیت مد نی گما شته خویش را عهده داراست

الف) گما شته مرتکب تقصیر شده باشد وزیان وا رد ه بر زیان د یده ناشی ازفعل زیان آور گماشته شده باشد وتقصیر گماشته نیز محرز باشد وارکان مسوولیت مدنی فراهم باشد وزیان دیده نیز باید تقصیر عامل زیان را اثبات کند ولی فرق نمی کند تقصیر از هر نوع باشد ازقبیل بی احتیاطی، بی مبالاتی وعدم رعایت نظامات دولتی وعدم رعایت اصول فنی وتخصصی ویا سهل انگاری وتسامح در اجرای وظیفه به هر حال درصورت اثبات تقصیر مسوولیت جبران خسارت را به عهده دارد.

ب) شرط دوم این است که گماشته در حین اجرای وظیفه ویا به مناسبت اجرایی وظیفه مر تکب تقصیر شده باشد علت این شرط بسیار روشن است که اگرگماشته در خارج از اجرایی وظیفه زیانی به کسی وارد نماید کارفرما مسولیت نخواهد داشت اینکه گفته شد کار فرما مسوول است وباید جبران خسارت زیان دیده را نماید این به معنای این نیست که فاعل زیان مشغول الذمه نباشد ومسوولیت انتقال یافته باشد به عهده کار فرما ،انتقال مسولیت نیست. بلکه مسوولیت تضامنی است زیان دیده می تواند علیه عامل زیان داد خواست جبران خسارت بدهد یا علیه کار فرما د ر محل بحث کاد ر د رمان وریس موسسه د رما نی هرد ومسوولیت دارد حق رجوع به ریس موسسه مانع نمی شود که به کا د ر درمان نتوان مرجعه کرد.

سوال دیگری که مطرح است این است که« چرا کسی مسوول خسارتی باشد که دیگری وارد کرده است؟

مواردی از مسوولیت مدنی ناشی از فعل دیگری را مقرر داشته اند واز این کار د و هد ف دارند نخست خواسته اند هنگامی که فاعل اصلی خسارت نقدینه ای برای تادیه خسارت زیان دیده، ندارد، مسوولی معتبر برای تاد یه این خسارت فراهم آورند واین درصورتی است که مباشر خسارت مثلا طفل یا کار گر روز مزدی است ودیگر آنکه خواسته با تهد ید مسوولیت کسی را که اختیار وقدرتی دارد این قدرت را در زمینه ممانعت از بروز حوادث احتمالی به کاربرد

نتیجه کا د ر د ر مان بر اسا س قرار د ر مقابل دریافت دست مزد وحق السعی در موسسه در مانی مشغول به کار میشود ومشمول عنوان کار فر ما وگماشته گی است که به نمایندگی از موسسه در مانی به پر ستاری ودر مان بیماران زیر نظر مرکز در مانی وپزشک معالج انجام وظیفه می کند وطبیعی است که درصورت تقصیر پاسخ گوی تقصیر خود در مقابل مر کز در مانی است ومرکز می تواند بعد از جبران خسارت بیمار به کا د ر درمان مراجعه نماید اما به خاطر که خسارت زیان دیده بدون جبران نماند واز طرفی کا د ر ما ن نو عا افراد کم درآمد وآسیب پذیر است مسوول مرکز د رمانی مسوولیت مد نی پیدا می کند. که خسارت وار ده جبران نماید و د رصورت اثبات تقصیر به هر دلیلی که مقصر شناخته شود کا در د ر مان در مقابل مرکز پاسخ گو می باشند.

فهرست منابع:

1 بادینی، حسن،فلسفه مسوولیت مدنی، شرکتسهامی انتشار تهران 1384

2- ژون، پاتریس، اصول مسوولیت مدنی، ترجمه دکتر ادیب، نشر میزان، تهران 1382

3 جعفری، محمد جعفر، تیرمنولوژی حقوق ، انتشارات گنج دانش ، تهران

حسینی نژاد، حسین قلی، مسوولیت مدنی، مجمع علمی فرهنگی مجد ، تهران1377

4 کاتوزیان،ناصر، الزام های خارج ازقرار داد(ضمان قهری)شرکت سهامی انتشار، تهران 1284

5 ------------ وقایع حقوقی، شرکت سهامی انتشار، تهران،1382

قابل یاد آوری است به قدری لازم تتبع کرد م اما د ر زمینه ای مسوولیت کادر درمانی غیر پزشک به تحقیق وپژوهش مستقل دست نیافتم والسلام....