فال حافظ

 گروه حقوقی- انسان داراي كرامت ذاتي است بنابراين در مقايسه با ساير موجودات از یک سری حقوق و مزايا برخوردار است که مجموعه اين حقوق تحت عنوان حقوق بشر شناخته مي‌شود. يكي از اين حقوق مختص بشر، حريم خصوصي است و یکی از موارد حاکم در اين حوزه، حق بر تصوير افراد است؛ يعني انسان‌ها حق دارند تصويرشان محفوظ بماند و بدون اجازه آنها توسط ديگران ديده نشود. بر این اساس خدمات جدیدی که اپراتورهای تلفن همراه به اسم مکالمه تصویری ارایه می‌دهند شمشیری دو لبه است که در ابتدای ورود خود به جامعه ابهاماتی را در خصوص حریم خصوصی به وجود آورده است. در گفت‌وگو با کارشناسان حقوقی به بررسی آنها می‌پردازیم.

«محمود صداقت» کارشناس حقوق فرهنگی با بیان اینکه سیستم مکالمه تصویری منوط به استفاده از گوشی‌های همراه ویژه‌ای است به «حمایت» گفت: بنابراین مشترکان جدید برای استفاده از این خدمات مجبور به خرید گوشی همراه منطبق با این سیستم جدید هستند. وی افزود: به تازگی سیم‌کارت‌هايي عرضه شده است که اين سيم‌كارت‌هاي جديد خدمات گوناگون و متفاوتی را ارائه می‌کنند. در آینده نزدیک و بر اساس زیرساخت‌های قانونی و تصویب استفاده از این نوع مکالمه از طریق سیم‌کارت‌ها در کشور مي‌توان تماس تصویری برقرار كرد. به گفته صداقت، همچنين این سيم‌‌ها از اینترنت نسل سوم برخوردارند. به كمك تماس تصویری طرفین ارتباط می‌توانند در زمان تماس از طریق تلفن همراه، علاوه بر تبادل صدا، تصویر مخاطب خود را نیز به صورت زنده روی صفحه نمایش گوشی خود مشاهده كنند. البته برای استفاده از این خدمات، دستگاه تلفن همراه باید قابلیت برقراری تماس تصویری را داشته باشد. 

افرادی که به حریم خصوصی خود حمله می‌کنند

این کارشناس حقوق فرهنگی با بیان اینکه ممكن است مكالمات تصويري حریم خصوصی انسان را پايمال كند، افزود: در اين خصوص بايد اذعان کرد كه دارندگان چنين خدماتي در واقع عليه خود اقدام كرده‌اند. 

به گفته وی، بر اساس «قاعده اقدام» زماني كه اين افراد به اراده خود و با قبول تمام مزايا و معايب اين سيم‌كارت‌ها آن را خريداري كرده‌اند، در واقع اجازه ورود ديگران به حريم خصوصيشان را داده‌اند. 

صداقت تصریح کرد: البته باز تصور مخدوش شدن حريم خصوصي افراد با استفاده از اين سيم‌كارت‌ها وجود دارد، به اين ترتيب كه هر چند خود دارنده سيم‌كارت مشاهده تصوير خود را اجازه داده است، اما ممكن است تصوير ساير افراد حاضر در محل استقرار مکالمه‌کنندگان نيز هنگام برقراري مكالمه تصويري ديده شود. در اين وضعيت احتمال دارد افراد ديگر راضي به ديده شدن تصوير خود توسط مکالمه‌کنندگان نباشند. در اين فرض حريم خصوصي ديگر افراد حاضر در محل در قالب حق بر تصويرشان رعايت نخواهد شد.

موافقان و مخالفان یک طرح

محسن داوری یکی دیگر از کارشناسان حقوق فرهنگی در این باره به «حمایت» گفت: در زمينه جواز يا ممنوعیت استفاده از مكالمه تصويري مخالفان و موافقاني وجود دارد. قبل از بررسي نظرات موافقان و مخالفان اين سرويس جديد، بايد گفت كه اصولاً از لحاظ قانوني منعي در اين خصوص وجود ندارد؛ به‌عبارت ديگر هيچ قانوني به صراحت استفاده از چنين سرويسي را منع نكرده است.

به گفته وی، موافقان چنین سیستمی معتقدند که سابق بر این، تکنولوژی فوق در سیستم رایانه‌ای نیز کاربرد داشته است. به‌عنوان مثال از چند سال گذشته از طریق دستگاه وب‌کم و اتصال به اینترنت می‌توان یک مکالمه تصویری با مخاطب داشت. 

این کارشناس حقوق فرهنگی ادامه داد: همچنین این عده اعتقاد دارند که هر کس معتقد به محرم و نامحرم باشد، در استفاده از این فناوری، حدود شرعی را رعایت می‌کند و هر کس ایمان ضعیفی داشته باشد، این موارد را رعایت نخواهد کرد. به دیگر سخن، همان طور که اکنون نیز برخی افراد در مهمانی‌های خود، مقید به آموزه‌های دینی در خصوص حجاب هستند و برخی دیگر نیستند؛ تماس تلفنی خصوصی دو نفر هم امری کاملاً شخصی است و اساساً جایی برای نگرانی آن هم در سطح قوه مقننه ندارد.

وی یادآور شد اما از جمله مخالفان این سیستم جدید آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید است، افزود: ایشان در پاسخ به استفتایی در مورد استفاده از مکالمه تصویری که به تازگی از سوی یکی از اپراتورهای تلفن همراه ارائه شده است عنوان کرده است که «به یقین مفاسد این کار از فواید آن بیشتر است و منشأ مفاسد جدیدی در جامعه ما که متأسفانه درگیر مفاسد مختلفی است خواهد شد و با توجه به اینکه ضرورتی برای اصل این کار نیست، بنابراین شرکت‌های خصوصی و دولتی باید از آن خودداری کنند».

داوری ادامه داد: از سوی دیگر سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، نیز از نگرانی اعضای این کمیسیون در مورد رعایت نشدن شئونات اسلامی در مکالمات تصویری اپراتور جدید تلفن همراه خبر داده است. طاهری خاطرنشان در این باره اظهار کرده است: «با توجه به اینکه این سیم‌کارت علاوه بر صوت، تصویر را هم منتقل می‌کند، این موضوع، برای اعضای کمیسیون و در بخش‌های مذهبی و متدین جامعه ایجاد نگرانی کرده است که آیا در انتقال این تصاویر رعایت محرم و نامحرم و حریم خصوصی افراد می‌شود یا نه؟».

به گفته داوری، آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی، یکی دیگر از مراجع تقلید نیز قرار گرفتن چنین سرویسی روی گوشی‌های موبایل در دست جوانان اعم از دختر و پسر را دارای مفاسد زیادی دانسته و تصریح کرده است که «باید از خرید و فروش آن جلوگیری شود و نباید دولت چنین امکاناتی را در اختیار مردم قرار دهد و فواید جزیی در مقابل این مضرات بسیار کوچک است». 

وی تاکید کرد: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی نیز با بیان اینکه در صورت استفاده از این خدمات، امکان از هم گسستن اساس خانواده‌ها نیز وجود دارد، اظهار کرده است که «با توجه به اینکه مفاسد این کار بسیار زیاد است، عفت عمومی را مورد تهدید قرار می‌دهد و بنابراین اقدام به انجام آن جایز نیست».

به گفته داوری، به نظر مخالفان با استفاد‌ از اين وسيله به راحتي مي‌توان تصاوير مخاطبان را ضبط و از آنها سوءاستفاد‌ کرد‌ که اين تهدید‌‌‌‌‌ بسيار جد‌ی براي امنيت و احساس امنيت خانواد‌‌ه‌هاست.

رضایت به دیده شدن تصویر

کارشناس حقوق فرهنگی اظهار کرد: هر چند دارنده سيم‌كارت، مشاهده تصوير خود را اجازه داده است، اما ممكن است تصوير ساير افراد حاضر در محل استقرار مکالمه‌کنندگان نيز هنگام برقراري مكالمه تصويري ديده شود و در اين وضعيت احتمال دارد افراد ديگر راضي به ديده شدن تصوير خود توسط مکالمه کنندگان نباشند.

وی افزود: در کنار مکالمات صوتی رایج در کشور، این مکالمه که به صورت تصویری انجام می‌شود جدید است و البته این خدمات جدید نگرانی‌هایی را نیز در جامعه به همراه داشته است. از جمله این نگرانی‌ها، نقض حریم خصوصی افراد است. 

به گفته داوری، حق بر تصویر افراد از جمله حقوق بشر است یعنی افراد می‌توانند اجازه دیدن تصویر خود توسط دیگران را ندهند. البته بنا به قاعده فقهی اقدام، کسانی که این خدمت را در اختیار دارند، در حقیقت از این حق خود گذشته‌اند. موافقان استفاده از این سیستم معتقدند این سیستم قبلاً نیز در سیستم‌های رایانه‌ای کاربرد داشته است. مخالفان معتقد به نقض حریم خصوصی افراد و سوءاستفاده از تصویر مخاطبان هستند.

در پایان باید تاکید کرد که استفاده‌کنندگان از این فناوری‌های جدید باید دقت لازم برای پیشگیری از جرم را انجام دهند و با بی‌احتیاطی خود را قربانی و در دسترس جرم قرار ندهند. باید توجه داشت که حریم خصوصی افراد فقط و صرفاً توسط دولت و سازمان‌های دولتی نقض نمی‌شود.

افراد خود ممکن است اقدام به نقض حریم خصوصی یکدیگر کنند با این تفاوت که هرگاه حریم خصوصی یک شهروند مورد تجاوز شهروند دیگری قرار گیرد می‌توان به قوانین موجود و نظم اجتماعی پناه برد و از دولت و قوه قضاییه استمداد جست و فرد متجاوز را مجازات کرد. البته این کار نیز دردسرهای فراوانی دارد بنابراین استفاده‌کنندگان از مکالمات تصویری تلفن‌های همراه و ابزارهای مکالمه تصویری در اینترنت بخصوص در جامعه ایرانی باید مواظب سوءاستفاده‌های احتمالی باشند. با نگاهی به ستون حوادث روزنامه‌ها با بسیاری از جرایم که به دلیل اهمال و سهل‌انگاری مخاطب واقع شده است روبه‌رو می‌شویم.